Notie 7: Vriendschap (1)
In de afgelopen periode heb ik aandacht besteed aan voorwaarden voor een goed gesprek. Wat is daar voor nodig? Wat moet je thuislaten en wat neem je mee? In deze bijdrage wil ik graag aandacht besteden aan een onderwerp dat het goede gesprek direct raakt, namelijk vriendschap.
Vertrouwen, vorming, onderwijs
Vertrouwen is de basis voor iedere vriendschap. Het is daarmee eerder een ervaring, dan een afspraak. De gevoeligheid dat je als vriend of vriendin mag vertrouwen op onbewuste patronen. In mijn beleving kun je in een goed gesprek vriendschap ervaren. Je daadwerkelijk in vrijheid kunnen uiten. Geen gedachten hebben over wat er gebeurt met je woorden want ‘het zit hoe dan ook altijd goed’.
Grenzeloos en voor altijd
In vriendschappen van kinderen zie je dat onbegrensde vertrouwen terug. Ze kunnen hun fantasie laten gaan en vertrouwen elkaar daar volledig in. Het is grenzeloos en het is voor altijd. De vriendschappen in de deze periode van het leven, kenmerken zich door een verlangen naar het herbeleven. Dat raken kinderen overigens weer kwijt op het moment dat het eigen ego zich gaat ontwikkelen. Maar er zijn jaren dat het vanzelfsprekend is. Daar valt veel van te leren. Welke houding, welke ruimte heb je als mens nodig om je in vertrouwen tot elkaar te verhouden? Vriendschap te ervaren?
Die waarde en werking van vriendschap en vertrouwen vind je ook terug binnen het onderwijs. Aan goed onderwijs gaat immers goede vorming vooraf. En aan goede vorming gaat weer vertrouwen vooraf.
Lees meer over vriendschap
Notie 8: Vriendschap (2) Onderwijs
Vriendschap (2) OnderwijsVriendschap is een interessant thema. Zo heb ik op basis van mijn ervaringen met de (eerder beschreven) ‘goede gesprekken’ en het vertrouwen dat daarbij onderling aanwezig was, een relatie gelegd tussen vriendschap en antroposofische pedagogiek. Een relatie die in mijn beleving niet alleen van belang kan zijn voor de verdere ontwikkeling van die pedagogiek, maar wellicht ook van de meerwaarde voor het Nederlands onderwijs als geheel.
Notie 9: Vriendschap (3) Ruimte voor ontwikkeling
Kinderen komen in een bepaalde fase tot het besef dat ze samen met anderen optrekken. Ze ontdekken de verschillen, maar ook dat ze niet alleen zijn. Het is het vormen van het ego en het ervaren van het ik. Dat is in het onderwijs, denk ik, heel erg onderbelicht. Vrijeschoolonderwijs heeft dat inzicht impliciet wel. Maar ook daar kan het beter.
Ruimte voor ontwikkeling
Van belang is de ruimte tussen kinderen. De ruimte tussen het kind en zijn omgeving. Noem het de ervaringsruimte. Die ruimte is de basis waarop ontwikkeling en educatie kan worden aangedragen. Het is de ruimte waarin het kind wordt uitgenodigd en uitgedaagd om te leren, nieuwsgierig te zijn.
Notie 10: Vriendschap (4) Onderwijs en harmonie
Door in het onderwijs vriendschap als uitgangspunt te nemen, neemt het onderwijs ook op een basaal niveau de houding van kinderen als uitgangspunt. Dat heeft een enorm effect op iedere ontwikkeling, sociaal en cognitief. Om misverstanden te voorkomen: het gaat niet om het harmonische kind of om een kind harmonisch moet zijn. Het gaat erom dat de omgeving past. Ook als het kind disharmonisch is. Als de omgeving daar onevenredig veel nadruk op legt wordt het kind een probleem en wordt uitsluitend de disharmonie bevestigd. Het zal al zijn energie moeten gebruiken om te bevechten dat ie er mag zijn. De cognitieve ontwikkeling krijgt geen ruimte. Het zal zich moeten richten zijn sociaal-emotionele, en in het uiterste geval, uitsluitend op zijn emotionele ontwikkeling. Dan is zelfs het sociale niet mogelijk. Is het van grote betekenis dat je goed definieert: wat heeft het kind nodig? Vriendschap, vertrouwen, ook als het niet zo harmonisch is als dat je denkt dat het zou moeten zijn.
Notie 11: Vriendschap (5) Nieuwsgierigheid
Ook in het onderwijs gaat er niets vanzelf. De suggestie van onderwijs die uitgaat van het kind dat zijn eigen normen en eigen criteria ontwerpt, werp ik van mij af. Waarom? Omdat ik denk dat het misschien een interessante theorie is, maar in de praktijk leidt het er toe dat het kind zichzelf verwart. Er zijn maar een paar kinderen die dat echt kunnen. Het zijn de uitzonderingen. Wil een kind tot ontwikkeling komen dan moet daar aan gewerkt worden.
Notie 12: Vriendschap (6) Geen oordeel is een voorwaarde
Daar waar misschien drang en dwang, toets en test, vandaag de dag de norm zijn zou je goede schoolprestaties ook op een meer ontspannen en mensvriendelijke manier kunnen bereiken. Door een modus te vinden waarin vriendschap en vertrouwen de nieuwsgierigheid prikkelt en daarmee de wil tot leren. Dat betekent niet dat je achteruit kunt zitten en wachten tot het een keer gaat ontstaan. Nee, om dat te bereiken moet je een topprestatie leveren. Pas dan ben je in staat om kinderen aan te spreken op hun kwaliteiten. Pas dan ervaren kinderen dat er iets van hen wordt gevraagd.
Notie 2: Een goed gesprek (1) Het belang van doelloosheid
In de afgelopen jaren heb ik mij samen met anderen, verdiept in wat ik noem: een goed gesprek. Hoe creëer je de meest optimale omstandigheden voor het voeren van een gesprek? Wat vraagt dat van de deelnemers aan het gesprek? Als groep of individueel? Wat is de houding en de verhouding? Het heeft een aantal mooie inzichten opgeleverd.
Hier en nu
In mijn opvatting is het voor een goed gesprek in de eerste plaats van belang dat je probeert om in het moment te zijn. In het hier en nu. Bovendien heb je bij een goed gesprek geen agenda. De deelnemers in de ‘goede gesprekken’, die ik tot nu toe heb gevoerd, benoemden wel een gemeenschappelijk uitgangspunt. Dat kon de vrijeschool zijn, maar ook de kinderopvang bijvoorbeeld. Eigenlijk was het niet meer dan de aanleiding om bij elkaar te zijn. Het gaf de gemeenschappelijkheid aan. Mijn ervaring was dat de deelnemers in eerste instantie moeite hadden met het idee dat het gesprek geen vast omschreven doel had. Dat was wennen. Waar moest het dan toe leiden? Uiteindelijk bleek het juist een van de succesfactoren.
Laten gebeuren wat er gebeurt
Mijn rol bij deze bijeenkomsten was die van gespreksleider. Dat hield overigens niet veel meer in dan dat ik probeerde om iedereen in het hier en nu, in het moment, te houden. Gewoon te laten gebeuren wat er gebeurt. En dan blijkt iets moois te ontstaan. Dan blijkt dat alle deelnemers daadwerkelijk een waardevolle bijdrage leveren aan het gesprek. Achteraf zeiden ze allemaal: ‘het was heel inspirerend’.
Waarom? Ik denk omdat met het loslaten van een vooropgezet doel, ook de opsmuk verdwijnt. Er is wel een doel, maar door in het moment te blijven, vanuit een ruststand het gesprek te voeren, ontstaat er een onbewuste doelmatigheid. Met als gevolg dat we echt met elkaar in contact komen, echt in gesprek komen. De doelmatigheid neemt daardoor enorm toe, omdat het vabnuit de persoonlijke zelfstandigheid en eigen kwaliteit aanhaakt. Een interessante polaire werking.
Lees meer over een goed gesprek
Notie 3: Een goed gesprek (2) Het belang van tijd
De beschrijving van een goed gesprek is ook de beschrijving van een bepaald spanningsveld. Het spanningsveld van het moment. Van het hier en nu. Om preciezer te zijn: voor het ‘in het moment zijn’. Het probleem is dat daar vandaag de dag eigenlijk geen ruimte meer voor is. We worden allemaal continue opgejut. Onder druk gezet. Dan is er eigenlijk geen goed gesprek meer mogelijk.
Notie 4: Een goed gesprek (3) Het belang van consensus
Er zijn nog een aantal noties rond een goed gesprek die ik het vermelden waard vind. De eerste is het belang van consensus. Met enige regelmaat wordt de vraag gesteld: zijn we het eens met wat we nu besproken hebben? Iemand vat het samen en zoekt consensus over de inhoud. Aan de ene kant haalt het zoeken naar overeenstemming het tempo uit een gesprek, wat overigens ook goed is, want je blijft beter in het moment. Aan de andere kant houdt het deelnemers bij elkaar. Op de inhoud en in het proces. Net als in een Socratische dialoog ervaart iedere deelnemer opnieuw betrokkenheid.
Notie 5: Een goed gesprek (4) het belang van wel of niet willen
Naast het weglaten van een gespecificeerd doel of het zoeken naar consensus, is er nog iets dat een bijdrage levert aan een goed gesprek. namelijk van het willen. Wil een deelnemer echt deelnemen aan het gesprek? Vaak merk je dat iemand iets uitspreekt, maar dat zijn of haar lichaamstaal het tegenovergestelde zegt. Daar moet je aandacht besteden. Het ‘willen’ beïnvloedt het onbewust doelmatige in een gesprek. Het zet dit als het ware uit. Met als gevolg dat het de mogelijkheid tot echt contact verbreekt.
Notie 6: Een goed gesprek (5) het belang van vertrouwen
Als (voorlopige) afronding op het onderwerp ‘een goed gesprek’ nog een enkel woord over vertrouwen en veiligheid. Beiden zijn vanzelfsprekend voorwaardelijk. De zorg voor veiligheid moet een gedeelde zorg zijn. De veiligheid om vrijuit te spreken, dat je niet gegrepen, maar begrepen wordt. Het zijn essentiële voorwaarden.
Vertrouwen heeft binnen de context van een goed gesprek zoals ik dat voorsta nog een bijzonder effect. namelijk dat van gedeeld leiderschap. Deelnemers vertrouwen het leiderschap van elkaar en aan elkaar. Hoe werkt dat leiderschap? Als jij als deelnemer nu in het gesprek stapt, je bijdrage levert, neem jij het leiderschap. Dus het leiderschap zit dus niet in een persoon, laat staan de functie, maar het is een werkingskracht in het gesprek. En als je dat kan laten zien…
Reacties